معرفی

عبدالمجید زابلی (از ۱۴ اگست ۱۸۹۶ تا ۲۳ نومبر ۱۹۹۸) یکی از شخصیت‌های مهم و شناخته ‌شده در تاریخ اقتصادی افغانستان است. زابلی به عنوان یک متشبث پیشگام، اصلاح ‌طلب و سیاستمدار، نقش مهمی در انتقال افغانستان از یک جامعه سنتی کشاورزی به سوی اقتصادی متنوع ایفا کرد. دیدگاه و ابتکارات او اساس بانکداری مدرن و توسعه صنعتی را در کشور بنیان نهاد.

درباره زندگی و فعالیت‌های زابلی

زابلی در سال ۱۸۹۶ در ولسوالی ناوه ولایت غزنی به دنیا آمد. او تحصیلات خود را در هرات و سپس در تاشکند ادامه داد، جایی که با مدل ‌های مختلف اقتصادی آشنا شد. در سال ۱۹۱۷، وی تجارت صادرات و واردات پدرش را به‌ عهده گرفت و تجارت با ایران و روسیه را آغاز کرد. تا سال ۱۹۲۲، دفتر مرکزی شرکت را به تاشکند و سپس به مسکو انتقال داد، جایی که تحت سیاست اقتصادی جدید اتحاد جماهیر شوروی، یک کارخانه نساجی را اداره می‌کرد.

موفقیت‌ های تجارتی و شهرت زابلی توجه افغانستان را به خود جلب کرد. هنگامیکه محمد نادرخان در سال ۱۹۲۹ پس از برکناری امان‌الله خان به قدرت بازگشت، کشور در حالت بی ‌ثباتی قرار داشت. در همان زمان، نادرخان به جذب افغان‌های با استعداد و مجرب از خارج توجه کرد. با توجه به دانش اقتصادی و تجربه‌های بین‌المللی زابلی، نادرخان رهبری بازسازی و مدرنیزه‌سازی اقتصادی کشور را به او سپرد. در نتیجه، وظایف مهمی به زابلی واگذار شد تا نهادهای مالی را ایجاد کرده و زمینه توسعه صنعتی را فراهم سازد. این اقدام سرآغاز روند بازسازی اقتصادی افغانستان بود.

دستاوردها

برخی از دستاوردهای مهم زابلی به شرح ذیل می‌باشد:

• تأسیس نخستین بانک ملی افغانستان

  در سال ۱۹۳۲، زابلی شرکت 'اشامی' را تأسیس کرد، که یک سال بعد در ۱۹۳۳ به 'بانک ملی افغان' تغییر نام یافت. این بانک زیربنای نظام مالی کشور را تشکیل داد. این نهاد مسؤولیت تنظیم اسعار، اعطای قرضه‌ها و تأمین سرمایه را برعهده داشت. زابلی با در نظر گرفتن ممنوعیت سود در قوانین اسلامی، ابتکار 'تکتانه/ربح' را معرفی کرد که راهی اسلامی برای کسب درآمد برای بانک فراهم می‌کرد.

• توسعه صنعتی و اقتصادی

  در کنار تأسیس بانک، زابلی در گسترش صنعت نیز نقش کلیدی ایفا کرد. او از طریق بانک، پروژه‌های صنعتی متعددی را تمویل نمود. زیر بنای نخستین کارخانه‌های تولیدی و پروسس در کشور تحت رهبری وی گذاشته شد. این کارخانه‌ها شامل پروسس پنبه، تولید پشم، شکر و نساجی می‌شدند. کارخانه‌های پروسس پنبه در شمال، فابریکه نساجی پلخمری، فابریکه قند بغلان و فابریکه نساجی نخ کندهار از جمله پروژه‌های بودند که توسط بانک تمویل گردیدند. این اقدامات راه را برای توسعه صنعتی و گسترش اقتصادی کشور هموار ساخت.

• برنامه انکشافی ۱۲ ساله

  در سال ۱۹۴۸، زابلی به عنوان وزیر اقتصاد ملی در کابینه شاه محمود خان گماشته شد. در همان سال، وی برنامه بزرگ انکشافی ۱۲ ساله به ارزش تقریبی ۴۵۰ میلیون دالر را پیشنهاد کرد. این پلان شامل سرمایه‌گذاری در پروژه‌های عامه، معادن، تعلیم و صنعت بود. هرچند این برنامه به طور کامل تطبیق نشد، اما دیدگاه درازمدت اقتصادی زابلی را نشان می‌دهد که هدف آن ساختن افغانستان مستقل و دارای اقتصاد متنوع بود.

• سیاست تجارتی

  زابلی نقش مؤثری در شکل‌دهی به سیاست تجارتی افغانستان ایفا نمود. در دهه‌های ۱۹۳۰ و ۱۹۴۰، او تلاش کرد تا وابستگی تجارتی کشور را از هند بریتانیایی کاهش داده و تمرکز را بر آلمان، جاپان و اتحاد شوروی معطوف کند. در جریان جنگ جهانی دوم، او یکی از شعبات بانک ملی را در برلین افتتاح کرد و سعی نمود تا افغانستان را به‌عنوان کشوری بی‌طرف اما فعال اقتصادی معرفی نماید.

• Zزابلی در راستای رشد صنعتی و توسعه زیربناها، وسایل خلاقانه مالی را مطابق اصول مالی اسلامی معرفی کرد. او از تأسیس شرکت‌های سهامی (Joint-Stock Companies) حمایت نمود و برای متشبثین افغان و کارکنان دولتی، قرضه‌های مناسب برای ساخت خانه و آغاز تجارت فراهم ساخت.

میراث

عبدالمجید زابلی یکی از بنیان‌گذاران اقتصاد معاصر افغانستان به شمار میرود. با تأسیس بانک ملی افغان، او نه تنها نظام بانکی کشور را بنیان گذاشت، بلکه مشعل‌دار اندیشه‌ی اقتصادی اصلاح‌طلبانه نیز گردید. وی به عنوان پدر نظام بانکی افغانستان شناخته می‌شود؛ لقبی که به خاطر رهبری با دید، اصلاحات شجاعانه و تعهد به استقلال اقتصادی کشور، شایسته‌اش بود.

در دهه‌های پایانی عمر، زابلی خود را وقف آموزش اقتصادی و تحقیقات نمود. او به پالیسی‌های مبتنی بر معلومات متعهد بود و از ایجاد زمینه برای بحث آزاد و تحلیل انتقادی در مورد چالش های اجتماعی- اقتصادی افغانستان حمایت می‌کرد. با درک نقش تحول‌آفرین آموزش در توسعه ملی، زابلی در جهت تقویت پوهنتون کابل به عنوان مرکز رشد فکری تلاش کرد. وی فعالانه از ایجاد همکاری‌ها میان پوهنتون کابل و پوهنتون‌های معتبر بین‌المللی با هدف ترویج تحقیقات مشترک، برنامه‌های تبادل اعضای هیئت علمی و به اشتراک‌گذاری بهترین تجربیات جهانی در زمینه اقتصاد و توسعه حمایت نمود.

دیدگاه او این بود که دانشجویان و عالمان افغان را با معیارهای جهانی علمی آشنا سازد و در عین حال توسعه راه‌حل‌های مبتنی بر شرایط محلی را تشویق نماید. وصیت او این بود که پس از تأسیس یک حکومت نماینده و فراگیر در افغانستان، تمام دارایی‌اش به‌ گونه‌ یک صندوق وجهی به پوهنتون کابل سپرده شود. این اقدام تعهد عمیق او را به توانمندسازی جوانان، توسعه نهادها و نقش تحصیلات عالی نشان می‌دهد. زابلی در سال ۱۹۹۸ در نیویارک در سن ۱۰۲ سالگی وفات یافت، اما میراث او همچنان زنده است. مرکز تحلیل پالیسی و تحقیقات اقتصادی مجید زابلی که اسم موسوم را زنده نگه میدارد، امروزه نیز یکی از مراکز مهم تحقیقاتی و پالیسی‌سازی علمی به‌شمار می‌رود. تلاش‌ها، اصلاحات و تعهد دایمی ایشان به پیشرفت، الهام‌بخش افغان‌هایی است که در پی ساختن افغانستانی باثبات و خودکفا هستند.