افغانستان در مرحله مهمی از گذار اقتصادی خود قرار دارد که در آن به جای کشت تریاک، به سوی محصولات زراعتی پایدار حرکت میکند. وزارت زراعت، آبیاری و مالداری افغانستان رهبری این تحول را برعهده دارد و برای حمایت از زارعین، ابتکار گستردهای را آغاز کرده است تا آنها را به کشت محصولات بدیل تشویق کند. این تحول اقتصادی که با ممنوعیت کشت کوکنار آغاز شده، تنها یک چالش سیاسی نیست، بلکه فرصتی ویژه برای رشد پایدار اقتصادی به حساب میآید.
دوره جدید زراعت: حمایت از محصولات بدیل
افغانستان به صورت سنتی به تولید تریاک وابسته بوده است که سهم قابل توجهی در تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور دارد و برای هزاران خانواده افغان منبع درآمد محسوب میشود. با این حال، ممنوعیت کشت کوکنار در سال ۲۰۲۲ توسط حکومت سرپرست، تغییر چشمگیری در این بخش به وجود آورد. هدف از این ممنوعیت آن است که اقتصاد افغانستان را از وابستگی به مواد مخدر دور کند. در این راستا، حکومت سرپرست زارعین را تشویق میکند که به کشت محصولات قانونی و سودمند مانند زعفران، آنغوزه، پنبه، آلوئهورا و سایر محصولات، بهویژه در مناطقی که پیشتر به کشت کوکنار اختصاص داشتند، روی بیاورند. افزون بر این، این وزارت بر کشت میوهجات، تولید عسل و پرورش انواع توت نیز تمرکز دارد تا از منابع زراعتی افغانستان بیشترین بهرهبرداری صورت گیرد.
این وزارت برنامههای آموزشی فنی و شبکههای تأمین را فعال ساخته که براساس آنها، ۱۰۰ هزار تُن تخم اصلاحشده و ۲۰۰ هزار تُن کود کيمياوي توزیع شده است. هدف این اقدامات توسعه کشت محصولات بدیل و فراهم کردن درآمدی پایدار برای جوامع روستایی است. امکانات اقتصادی محصولات با ارزش بالا مانند زعفران آشکار است، زیرا در بازارهای جهانی تقاضای زیادی برای آن وجود دارد. اگر این پروژه زراعتی به درستی اجرا شود، افغانستان میتواند از کشت غیرقانونی تریاک به سوی محصولات رقابتی و پایدار حرکت کند.
ممنوعیت کشت تریاک و چالشهای اقتصادی
هرچند کشت محصولات بدیل وعده رشد اقتصادی را میدهد، اما ممنوعیت ناگهانی کشت تریاک چالشهای اقتصادی بزرگی را به همراه داشته است. تا پایان سال ۲۰۲۳، کشت کوکنار به میزان ۸۵ درصد کاهش یافت که در برخی مناطق دستاورد بزرگی به شمار میآید. با این حال، ذخایر تریاک حاصل از کشتهای پیشین یک بازار جدید را به وجود آورده که در آن قیمت تریاک به ۱۱۰۰ دالر در هر کیلو رسیده است. کسانی که ذخایر تریاک دارند، مفاد زیادی به دست میآ ورند و این امر به افزایش نابرابری های اقتصادی و بی ثباتی اجتماعی دامن میزند. این تفاوت های اقتصادی تهدیدی برای ثبات است، زیرا کسانی که پیشتر به کشت تریاک متکی بودند، اکنون با فقدان جایگزین و مشکلات مالی روبرو هستند.
ممنوعیت کشت تریاک باعث شده که مردم به دنبال کار به شهرها مهاجرت کنند. خانوادههایی که به درآمد حاصل از تریاک وابسته بودند، اکنون به دلیل عدم دسترسی به منابع جایگزین، با فشار مالی روبرو هستند و مجبور شدهاند داراییهای خود را بفروشند. در گزارشی که توسط اداره بازرسی ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان (SIGAR) منتشر شده است، به افزایش فقر در مناطق روستایی اشاره شده که در آن خانوادهها با از دست دادن درآمد حاصل از تریاک، برای دسترسی به خدمات ضروری مانند مراقبت های بهداشتی با مشکل مواجهاند.
ارتباط تاریخی افغانستان با تریاک
افغانستان رابطه طولانی و تاریخی با کشت تریاک دارد. برنامه فعلی حکومت سرپرست مشابه ممنوعیت کشت تریاک در سال ۲۰۰۰ است که در ابتدا موفق بود اما در ادامه فقر روستایی را افزایش داد. این چالش های اقتصادی حمایت سیاسی از طالبان را کاهش داد و در نهایت به تضعیف حاکمیت طالبان کمک کرد. این تجربه نشان میدهد که تنها ممنوعیت تریاک کافی نیست بلکه نیاز به بدیلهای اقتصادی پایدار و طولانیمدت نیز وجود دارد تا ثبات اجتماعی تضمین شود.
آیا افغانستان می تواند بدون تریاک پیشرفت کند؟
حکومت سرپرست افغانستان باید برای ایجاد اقتصادی بدون تریاک، استراتژیهای جامع و بلندمدت را عملی کند. موفقیت برنامه محصولات بدیل به تخصیص مناسب منابع و دسترسی به موقع زارعین به نهادههای ضروری وابسته است. برخی زارعین از تأخیر در دریافت تخم و کود شکایت دارند که این مسئله بر توانایی آنها برای تولید محصولات بدیل به جای تریاک تأثیر میگذارد. اگر این برنامه به درستی پشتیبانی نشود، زارعین ممکن است برای پیدا کردن بازاری پایدار برای محصولات بدیل با مشکل مواجه شوند.
اقلیم افغانستان برای محصولات با ارزش بالا مانند زعفران بسیار مناسب است که در بازارهای جهانی دارای قیمت قابل توجهی است. در سالهای اخیر، زعفران افغانستان توجه خریداران جهانی را به خود جلب کرده است و اگر این بخش گسترش یابد، افغانستان میتواند سهم بیشتری از بازار جهانی زعفران را به دست آورد. افزون بر این، محصولات دیگری مانند بادام، پسته، انار و انگور نیز فرصتهای خوبی را برای رقابت افغانستان در بازارهای جهانی فراهم میکنند.
راه پیشرفت: حمایت از تنوع اقتصادی و سیاستهای حمایتی
برای اینکه افغانستان بتواند از تریاک به محصولات زراعتی پایدار گذار کند، حمایت جامع اقتصادی از سوی حکومت سرپرست و همکاریهای بینالمللی ضروری است. حمایت بینالمللی میتواند در توسعه زیرساختها، رشد فناوری زراعتی و آموزش زارعین افغان برای بهبود کیفیت و میزان محصولات کمک کند.
هرچند ممنوعیت کشت تریاک مشکلات اقتصادی به وجود آورده است، اما تعهد حکومت سرپرست به تنوع زراعتی فرصت مناسبی برای رشد پایدار اقتصادی فراهم میکند. اگر افغانستان این تحول را با دقت و سرمایهگذاری پایدار دنبال کند، می تواند از اقتصاد مبتنی بر تریاک به سوی یک اقتصاد زراعتی پایدار حرکت کند که رقابت افغانستان را در بازارهای جهانی افزایش می دهد.