د افغانستان او پاکستان ترمنځ د سوداګرۍ او ټرانزیټي جریانونو پر وړاندې موجوده خنډونه د دواړو هېوادونو د اقتصادي اړیکو پر دوام او پراختیا پراخ اغېز کوي. په وروستیو کلونو کې، د تورخم او سپین بولدک په بندرونو کې د بار وړونکو موټرو درېدل د دې ستونزو یوه روښانه بېلګه ده، چې د دواړو هېوادونو د سوداګرو لپاره د پراخو اقتصادي زیانونو لامل شوي دي.

د تورخم او سپین بولدک بندرونو ستونزې

په دې بندرونو کې د سلګونو بار وړونکو موټرو درېدل د ټرانزیټي مدیریت د محدودیتونو، د زیات شوي ټرافیک، او د دواړو هېوادونو د اداري سیسټمونو د غیر موثریت له امله دي. دا حالت د خرابېدونکو توکو په ځانګړي ډول تازه مېوو او سبزیجاتو په ضایع کېدو او د محصولاتو په بى ارزښته کېدو کې لوی رول لوبوي.

د ستونزې اقتصادي اغېزې

دا ستونزې نه یوازې د افغان سوداګرو لپاره زیان دی؛ بلکې د دواړو هېوادونو په اقتصادي اړیکو او سیمه‌ ییز تجارت یې ژور اغېز کړی دی.

د بار وړونکو موټرو درېدل هره ورځ په سلګونو زره ډالره زیان اړوي، چې د محصولاتو خرابېدل، د لاریو زیات لګښتونه، او د بازار له لاسه ورکول یې لوی عوامل دي.

د خرابېدونکو توکو د ټرانسپورټ ځنډېدنه په ځانګړي ډول د افغان صادراتو لپاره ستونزمنه ده، چې اکثره یې سیمه‌ییزو بازارونو پر وخت رسېدو ته اړتیا لري.

د دواړو هېوادونو ترمنځ د سوداګرۍ حجم د دې خنډونو له امله په تېرو کلونو کې په بې ساري ډول کم شوی، چې د سیمه‌ییز اقتصاد پر ودې یې منفي اغېز کړی دی.

تاریخي شالید

د افغانستان او پاکستان ترمنځ د سوداګرۍ خنډونه يوه نوې ستونزه نه ده؛ بلکې، له پخوا راهیسې دا ستونزې موجودې دي، چى د يو څو بيلګه يې په لاندې ډول ده:

1. د پاکستان لخوا د تعرفو لوړوالی او په لارو کى په غير قانوني ډول له موټر چلوونکو څخه پيسې اخيستل د افغان سوداګرو پر صادراتو اضافي فشار راوړی دی.

2. د بندرونو تړل کېدل د دواړو هېوادونو ترمنځ د سوداګریزو جریانونو ترمنځ يو لوى خنډ ګرځېدلى دى.

3. د پوله ساتو ځواکونو ترمنځ شخړې او د ګډو قوانینو نشتون د دې ستونزو دوام ته لاره هواره کړې ده.

پر سیمه‌ییز اقتصاد اغېزې

د دې ستونزو دوام نه یوازې د افغانستان او پاکستان اقتصادونه زیانمنوي، بلکې د ټوله سیمې سوداګریزه همکاري کمزوري کوي. افغانستان، چې د ټرانزیټي سوداګرۍ لپاره د پاکستان پر بندرونو تکیه لري، د بدیلو لارو د نشتون له امله له جدي اقتصادي ننګونو سره مخ دی.

احتمالي حل لارې

1. د بندرونو مدیریت ښه کول: د تورخم او سپین بولدک په بندرونو کې د ټرانزیټي چارو لپاره پرمختللي اداري سیسټمونه معرفي کول اړین دي.

2. د تعرفو د کمولو لپاره موافقې: دواړه هېوادونه باید د تعرفو په کمولو او د سوداګرۍ په اسانتیاوو کار وکړي.

3. د بدیلو ټرانزیټي لارو موندل: د چابهار بندر یا منځنۍ اسیا ته د بدیلو لارو پرمختیا کولی شي د پاکستان پر بندرونو د انحصار فشار راکم کړي.

4. د سیمه‌ییزې همکارۍ پیاوړتیا: د ګډو اقتصادي شوراګانو جوړېدل او د سوداګرۍ پالیسۍ د تطابق لپاره ګډ کار کولی شي اوږدمهاله حل لاره وړاندې کړي.

د افغانستان او پاکستان ترمنځ د سوداګرۍ او ټرانزیټي چارو دوامداره خنډونه نه یوازې دواړو هېوادونو ته اقتصادي زیان اړوي، بلکې سیمه‌ ییزى اقتصادي اړیکې هم اغېزمنوي. د دې ستونزو د حل لپاره ګټور او دوامداره ګامونه اخیستل به نه یوازې سوداګري اسانه کړي، بلکې د سیمې اقتصادي وده به هم پیاوړې کړي. که د دې ستونزو پر وړاندې چټک او اغېزمن اقدامات ونه شي، د افغانستان او پاکستان ترمنځ سوداګریزه همکاري به نوره هم زیانمنه شي، او سیمه‌ییز اقتصادونه به د ډېر فشار لاندې راشي.